Kırgızlar

Kırgızlar
Adlarının menşei ve manâsı hakkında, çeşitli görüşler ileri sürülmüş olan Kırgızlar, Çin kaynaklarında K�i-ku, Kien-kun adları ile zikredilmekte ve Hanlardan (Çin'deki 'Han' hanedanı, M.Ö. 206 - M.S. 220) beri mevcudiyetleri bildirilmektedir. Asya Hunları zamanında kuzey-batıda Baykal�ın batısında İrtiş Nehri havalisinde bir Türk kavmi olan Ting-linglerle karışık olarak oturmuşlardır.

Fakat, Kırgızlar, kaynaklarda Türk asıllı gösterilmekte ve tahminen 5-6. asırlarda, Türkleşmiş kavimlerden sayılmaktadır. 6. asır sonlarında Çin kaynaklarında Hia-kia-sseu diye zikredilen Kırgızların, Göktürk hakanı Mu-kan zamanında, 560�a doğru, hakanlığa bağlandıktan sonra, 630-680 arasındaki fetret devrinde, müstakil bir �kagan�a sahip olmalarından anlaşılıyor. II. Gök-Türk Hakanlığı devrinde tekrar Gök-Türk idaresine alınan Kırgızlar, Mo-yen-çur Kağan tarafından Uygur Hakanlığı'na bağlanmış (758), fakat 840 yılında şiddetli bir hücumla, Uygur devletini yıkarak, Ötüken�de kendi devletlerini kurmuşlardı.

Ancak orada fazla kalamadılar. 920�de bütün Moğolistan�ı ele geçiren K�i-tanlar (Çin�de Liao sülalesi), Kırgızları Ötüken bölgesinden çıkartıp, eski yurtlarına sürdüler. K�i-tanlar ve devamları olan Kara-Hitayların, Yenisey havalisine kadar sokulamadıkları anlaşılıyor. Cengiz, Moğolistan�ı idaresi altında birleştirmek istediği için, Merkit ve Naymanlarla olan savaşları sırasında, Kırgızları da itaate almıştır (1207) ki, bu suretle Kırgızlar, Cengiz Moğollarına itaat eden �ilk Türk kavmi� oluyorlar. 1217�de Moğollara karşı direnmek istedikleri için, ertesi yıl, Yenisey�i buz üzerinden geçen, Cengiz�in oğlu Coçi tarafından tenkil edilen Kırgızların, artık, �hakan�ları olmamıştır.

Tolui ulusuna dahil edilen iki kısım halinde yaşamaya devam ettiler. Kırgız kavminin, Uygur Hakanlığı�nı yıkarak işgal ettiği Ötüken�de tutunamayıp, buranın Moğol K�i-tanlara geçmesine ve tam idrak ve intibak edemediği �Orhun kültürünün ortadan kalkmasına� sebep olmak, dolayısı ile eski Türk Hakanlar yurdunu, bir daha geri gelmemek üzere Moğollara intikal ettirmek suretiyle, Türk tarihinde oynadığı menfi rol, dikkatten kaçmamıştır. Nitekim Karluklar, Ötüken�de Kırgız hakimiyetini reddetmişlerdir.